دکتر جواد طلسچی یکتا، بنیانگذار رسانه تاب‌آوری ایران، تاب‌آوری را مترادف صبر و تحمل نمی‌داند؛ او معتقد است تاب‌آوری یعنی ظرفیت‌سازی و توانمندسازی افراد و جوامع. در این مقاله به تشریح این رویکرد و مثال‌های عینی افراد تاب‌آور واقعی می‌پردازیم.
فهرست عناوین
تاب‌آوری؛ ظرفیتی فراتر از صبر و تحمل بر اساس دیدگاه دکتر جواد طلسچی یکتا
مقدمه
در گفت‌وگویی که اخیراً با دکتر جواد طلسچی یکتا (بنیانگذار رسانه تاب‌آوری ایران) انجام شد، وی تأکید کرد:
«تاب‌آوری را نباید به‌عنوان صبر و تحمل صرف ترجمه کرد؛ تاب‌آوری زمانی معنا پیدا می‌کند که ظرفیت‌سازی و توانمندسازی در دستور کار باشد.»
این دیدگاه، ضرورت بازنگری در روش‌های آموزش و پژوهش تاب‌آوری را یادآور می‌شود؛ به‌ویژه آن‌جا که در منابع آموزشی، ناخواسته، الگوی تاب‌آور را صرفاً «تحمل‌کنندگان رنج» معرفی می‌کنیم.
تاب‌آوری؛ عبور از پارادایم صبوری به‌سوی ظرفیت‌سازی
| دیدگاه سنتی | دیدگاه دکتر طلسچی یکتا |
|---|---|
| تاب‌آوری = صبوری، شکیبایی، پذیرش رنج | تاب‌آوری = مجموعه‌ای از مهارت‌ها و منابع درونی/بیرونی برای اقدام مؤثر و رشد در دل دشواری‌ها |
| افراد تاب‌آور: کسانی که سختی را «دوام آورده‌اند» | افراد تاب‌آور: کسانی که ضمن مواجهه با رنج، دستاورد یا رکورد چشمگیر خلق کرده‌اند |
| تمرکز بر روایت‌های احساسی و الهام‌بخش | تمرکز بر توانمندسازی عملی: مهارت حل مسئله، شبکه حمایت اجتماعی، فرصت‌های آموزشی |
نکته کلیدی: تاب‌آوری زمانی شکل می‌گیرد که فرد یا جامعه در چرخه دشواری‌ها، فعالانه منابع جدید می‌سازد یا منابع موجود را بازآرایی می‌کند؛ نه این‌که صرفاً منتظر پایان بحران بماند.
چهار ستون مُدل «تاب‌آورسازی» دکتر طلسچی یکتا
-
بازتعریف باورها (Belief Reframing)
-
تغییر روایت از «تحمل» به «ارزش‌آفرینی در دل سختی».
-
-
توانمندسازی مهارتی (Skill Empowerment)
-
آموزش مهارت‌های سخت (کارآفرینی، مدیریت مالی) و نرم (حل تعارض، تاب‌آوری هیجانی).
-
-
شبکه‌سازی حمایتی (Supportive Networking)
-
ایجاد حلقه‌های هم‌یار (peer groups)، منتورینگ و استفاده از ظرفیت سازمان‌های مردم‌نهاد.
-
-
ثبت دستاورد و بازخورد (Achievement Logging)
-
مستندسازی مسیر پیشرفت برای تقویت خودکارآمدی و الهام‌بخشی به سایرین.
-
مثال‌های عینی از تاب‌آوری توانمندساز
| نام | چالش | دستاورد توانمندساز |
|---|---|---|
| نرگس. ک (دانش‌آموز کم‌شنوا) | افت تحصیلی به‌دلیل کمبود منابع آموزشی در مدارس دولتی | با بهره‌گیری از کلاس آنلاین زبان اشاره و بورسیه استارت‌آپ اجتماعی، رتبه برتر المپیاد علمی منطقه شد. |
| مهدی. ر (بیکارِ پساکرونا) | از دست دادن شغل خدماتی | با شرکت در کارگاه کارآفرینی تاب‌آوری، کسب‌وکار خانگی چاپ سه‌بعدی راه‌اندازی کرد و ۵ نیروی محلی را جذب نمود. |
| گروه «امید جنوب» | فروپاشی سرمایه کشت گلخانه‌ای پس از سیل | از طریق شبکه‌سازی با ۳ NGO و تسهیلات اشتغال روستایی، سامانه نوین آبیاری قطره‌ای را مستقر و تولید را ۳۰٪ بالا بردند. |
این نمونه‌ها با معیار ثبت رکورد در دل بحران همخوانی دارند؛ دقیقاً همان‌چیزی که در نگاه دکتر طلسچی یکتا مصداق تاب‌آوری واقعی است.
پیامدهای آموزشی و پژوهشی
-
بازنگری سرفصل‌های دانشگاهی و کارگاه‌ها:
-
گنجاندن بخش «خلق دستاورد در بحران» در دوره‌‌های مشاوره و مددکاری.
-
-
تدوین شاخص‌های ارزیابی استاندارد:
-
تمرکز بر «نسبت دستاورد به سطح بحران» به‌جای مقیاس‌های صرفاً روان‌شناختیِ تحمل استرس.
-
-
تولید محتوای رسانه‌ای مستند:
-
پوشش داستان‌های موفقیت مبتنی بر ظرفیت‌سازی در رسانه تاب‌آوری ایران برای الهام‌بخشی عمومی.
-
نتیجه‌گیری
تاب‌آوری، چنان‌که دکتر جواد طلسچی یکتا تأکید می‌کند، «یک شعار زیبا درباره صبر و تحمل» نیست؛ بلکه فرایند پیشرونده‌ای از ظرفیت‌سازی فردی و جمعی است. آموزشگران، سیاست‌گذاران و پژوهشگران اگر این تفاوت را درک نکنند، در بهترین حالت، حس رنج را رمانتیک می‌کنند و در بدترین حالت، راهبردهای نادرستِ «تحمل انفعال‌محور» را ترویج خواهند داد.
گزارشگر و سئوپرداز: یلدا فتوحی
